Khoa Kyù Sinh Truøng vaø Vieäc AÊn Chay

 

Do nöõ ñoàng tu Hsu Weilin,
Ñaøi Baéc, Formosa.

        Lôøi môû ñaàu: moät böõa tieäc, moät baø kia goïi moät ñóa thöùc aên toaøn laø rau caûi vì baø aên chay. Moät ngöôøi ñaøn oâng maø baø khoâng heà quen bieát, ngoài beân caïnh, cuõng chæ coù moät ñóa rau ñeå tröôùc maët. OÂng naøy hoûi: "Thöa baø aên chay hay sao?" Baø aáy traû lôøi: "Daï phaûi, coøn oâng?" OÂng ñaùp: "Khoâng, khoâng phaûi; toâi laø ngöôøi kieåm tra thòt."

         Laø sinh vieân y khoa vaø aên chay tröôøng, nhieàu naêm qua toâi ñaõ hieåu theâm raát nhieàu vaø aán chöùng moät caùch roäng raõi söï lôïi ích vaø caàn thieát cuûa vieäc aên chay trong ñôøi soáng con ngöôøi. Qua nhöõng hoïc hoûi veà caùc nghieân cöùu khoa hoïc, toâi hy voïng nhieàu ngöôøi seõ yù thöùc taàm quan troïng cuûa vieäc aên chay, söï lieân heä giöõa nguyeân nhaân vaø haäu quaû, vaø söï nguy haïi cuûa vieäc aên thòt ñoái vôùi theå xaùc cuõng nhö tinh thaàn. Töø xöa, nghaønh thuoác baéc ñaõ nhaán maïnh raèng: "Vôùi löïc döông ôû beân trong chuùng ta, löïc aâm khoâng theå laøm phieàn tôùi chuùng ta." Cho neân, ngöøa bònh hôn chöõa bònh. Neáu loaøi ngöôøi choïn tieâu thuï caùc loaïi thöïc phaåm coù lôïi cho cô theå, trí oùc vaø taâm linh, chaáp nhaän vaø theo ñuoåi khaùi nieäm aên chay ñuùng caùch, khoûe maïnh vaø boå döôõng, ñoàng thôøi giöõ veä sinh trong vieäc aên uoáng thì hoï khoâng coøn phaûi sôï nhöõng ñoäc toá, do ñoù seõ coù moät ñôøi soáng töï do, khoûe maïnh, haïnh phuùc, thoaûi maùi vaø voâ tö hôn.

         Coù ngöôøi bieän hoä vieäc aên thòt, laáy lyù do raèng thaân theå con ngöôøi caàn thòt môùi ñuû dinh döôõng vaø coù söùc khoûe toát, nhöng nhaø thöông vaãn ñaày beänh nhaân, haàu heát laø nhöõng ngöôøi aên thòt. Trong tröôøng hôïp naøy thì roõ raøng laø aên thòt khoâng giaûm bôùt beänh traïng vaø trieäu chöùng ñau ñôùn cuûa nhöõng ngöôøi naøy. Traùi laïi hoï coøn maéc phaûi nhieàu thöù beänh thaät khoâng ñaùng cuõng chæ vì aên thòt. Ñieàu naøy khieán toâi nhôù tôùi caâu noùi cuûa moät vò baùc só aên chay noåi tieáng, oâng J. H. Kellogg, taïi moät böõa tieäc chay: "Thaät vui söôùng khi chuùng ta aên chay, nhö vaäy seõ khoâng phaûi lo tôùi nguyeân nhaân gì ñaõ laøm cheát nhöõng con vaät maø chuùng ta aên!" Sau khi hieåu nhieàu hôn veà söï thaät naøy, phaûi chaêng chuùng ta neân caån thaän hôn tröôùc khi caàm ñuõa gaép thöùc aên?

Söï lieân heä giöõa kyù sinh truøng vôùi chuû nhaân vaø hình thöùc nhieãm beänh

         Tuøy söï lieân heä vôùi chuû nhaân, kyù sinh truøng coù theå ñöôïc saép laøm saùu loaïi khaùc nhau. Loaïi thöù nhaát laø ngoaïi kyù sinh truøng, nhö con chaáy soáng treân thaân theå. Loaïi thöù hai laø noäi kyù sinh truøng, keå caû saùn xô mít, saùn ñuõa, vaø caùc loaïi sinh vaät khaùc, soáng trong loã hoång cuûa thaân theå, ruoät, cô taïng vaø teá baøo cuûa chuû noù.

         Vì loaïi kyù sinh truøng thöù hai naøy phaàn ñoâng soáng trong caùc loã hoång cuûa thaân theå vaø ruoät, chuùng ta coù theå suy ra moät caùch deã daøng raèng chuùng baét nguoàn tröïc tieáp töø nhöõng thoùi quen soáng vaø caùch aên uoáng cuûa chuû. AÊn thòt cuûa loaøi vaät aên thòt vaø loaøi vaät aên caây coû, keå caû boä phaän beân ngoaøi vaø beân trong cuûa heo, boø, toâm, caù, laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính gaây ra beänh kyù sinh truøng trong cô theå con ngöôøi. Con ñöôøng nhieãm beänh nhieàu nhaát laø ñi qua mieäng. Thí duï nhö tröùng cuûa saùn troøn, saùn roi, vaø nhöõng cuïc saùn con hay aáu truøng (doøi) cuûa caùc loaøi vaät kyù sinh khaùc ñi vaøo cô theå con ngöôøi qua thöùc aên, nöôùc uoáng bò oâ ueá. Nhieãm beänh töø rau coû thöôøng laø do aên soáng, caùi naøy coù theå traùnh ñöôïc deã daøng. Tuy nhieân, ñoái vôùi nhöõng loaïi kyù sinh truøng khaùc, neáu khoâng phaûi laø ngöôøi aên chay, thì xin haõy coi chöøng. Ngoaøi nhöõng nguyeân nhaân gaây beänh naøy coøn coù chaát baøi tieát (phaân) cuûa gia suùc, ñaây cuõng laø caên nguyeân phaùt sinh ra nhieàu loaøi vaät kyù sinh. Ngöôøi coù theå bò nhieãm qua da, qua ñoà aên thöùc uoáng bôûi ruoài, muoãi, phaân ngöôøi vaø phaân thuù, qua nöôùc dô vaø nhieàu phöông caùch khaùc.

        Caùc thí duï khaùc veà kyù sinh truøng coù haïi cho cô theå con ngöôøi laø saùn laõi, ñöôïc phaân loaïi nhö sau:

1. Tuyeán truøng (saùn): saùn troøn, saùn kim, saùn moùc.
2. Saùn (fluke): saùn gan taøu, saùn ruoät.
3. Saùn xô mít: saùn xô mít trong heo, saùn xô mít trong boø.
Saùn ñôn baøo soáng trong caùc loã hoång cô theå: Saùn Entamoeba histolytica; E-coli.

        Kyù sinh truøng gaây beänh cho chuû qua ba hoaït ñoäng döôùi ñaây:

1. Huùt dinh döôõng: Kyù sinh truøng huùt chaát dinh döôõng töø chuû nhaân ñeå aên, lôùn, sinh soâi naåy nôû vaø sinh toàn. Ñaây laø moät trong nhöõng haäu quaû tai haïi thoâng thöôøng nhaát maø kyù sinh truøng gaây ra cho chuû. Thí duï: Saùn troøn vaø saùn xô mít cuûa heo soáng trong ruoät, ruùt chaát boå trong thaân theå nôi ruoät, gaây chöùng thieáu dinh döôõng.

2. Taùc duïng cô hoïc: Kyù sinh truøng coù theå gaây nguy haïi cho chuû baèng caùch laøm ngheõn, eùp vaø phaù hoaïi tröïc tieáp. Thí duï: Nhieàu saùn troøn trong ruoät coù theå gaây söï ngheõn ruoät; boïc aáu truøng coù theå eùp moâ naõo, gaây neân beänh kinh phong; saùn ruoät baùm vaøo maøng ruoät baèng voøi huùt gaây chöùng söng ruoät, chaûy maùu lieân tuïc, keå caû phaù hoaïi caùc moâ baøo cuûa ruoät.

3. Taùc duïng hoùa hoïc: Tính kích thích cuûa bieán chaát (sinh ra bôûi söï bieán hoùa trong cô theå), phaân vaø caùc chaát baøi tieát cuûa kyù sinh truøng, nhöõng chaát hoùa hoïc sinh ra töø kyù sinh truøng ñaõ cheát, coù theå gaây nhieàu thieät haïi cho thaân theå. Thí duï: Loaïi saùn Entamoeba histolytica tieát ra chaát men phaù huûy maøng ruoät vaø phía trong laø moâ ruoät, gaây beänh loeùt ruoät. Neáu coù quaù nhieàu chaát tieát ra bôûi aáu truøng trong moâ, nhöõng dò chöùng naëng neà coù theå phaùt sinh, ngöôøi beänh coù theå baát tænh vì thuï ñoäc. Khi kyù sinh truøng huùt maùu töø cô theå cuûa ngöôøi, chuùng cuõng tieát ra nhöõng chaát khaùc coù taùc duïng laøm loaõng maùu, ñau nhöùc choã chích gaây neân chöùng vieâm ruoät.

         Khi söùc ñeà khaùng cuûa thaân theå cao hôn söùc taán coâng cuûa kyù sinh truøng thì nhöõng kyù sinh truøng vaøo boä phaän seõ bò tieâu dieät hoaøn toaøn hoaëc bò truïc xuaát ra khoûi thaân theå. Khi söùc ñeà khaùng cuûa thaân theå taïm thôøi ngang ngöûa vôùi söùc taán coâng cuûa kyù sinh truøng, moät soá nhoû caùc kyù sinh truøng coù theå soáng hoaëc sinh saûn trong thaân theå. Duø chuùng coù theå chöa laøm haïi hoaëc gaây nhöõng trieäu chöùng gì ñoái vôùi boä phaän ñoù, nhöng ngöôøi maéc phaûi coù theå trôû thaønh ngöôøi mang noïc bònh. Khi söùc ñeà khaùng cuûa thaân theå yeáu hôn cuûa kyù sinh truøng, nhöõng thay ñoåi beänh traïng vaø trieäu chöùng roõ reät seõ xaûy ra, ngöôøi ñoù trôû thaønh maéc beänh kyù sinh truøng.

         Loaïi saùn xô mít thöôøng tìm thaáy trong ñöôøng tieâu hoùa cuûa ngöôøi laø saùn Taenia solium (coøn goïi laø saùn heo), saùn Taenia saginata (saùn boø), vaø saùn Hymenolepis nana (saùn luøn). Baây giôø chuùng ta duøng saùn heo laøm ví duï. Saùn heo meï (tröôûng thaønh) soáng trong ruoät non cuûa ngöôøi gaây neân beänh saùn xô mít. Nhöõng saùn con (aáu truøng) ñöôïc goïi laø cysticerci, soáng trong thòt heo vaø thòt ngöôøi gaây chöùng boïc saùn. Khi aên thòt heo taùi hay chöa chín haún coù loaïi saùn con naøy, chuùng bò kích thích bôûi maät trong ñöôøng tieâu hoùa, co ñaàu laïi vaø moùc vaøo lôùp nhaøy trong ruoät. Nhöõng ñoát saùn töø coå tieáp tuïc moïc ra vaø trôû thaønh saùn meï trong hai tôùi ba thaùng. Bình thöôøng, coù moät con saùn meï soáng trong thaân theå cuûa ngöôøi, nhöng cuõng coù theå coù nhieàu. Saùn meï coù theå soáng tôùi treân 25 naêm. Saùn con soáng trong thaân theå cuûa ngöôøi gaây chöùng boïc saùn, laøm haïi thaân theå cuûa ngöôøi nhieàu hôn laø saùn meï, tuøy theo choã chuùng tuï taäp trong cô theå vaø tuøy theo soá löôïng.

         Soá aáu truøng naøy soáng trong thaân theå con ngöôøi coù theå coù nhieàu töø 1 tôùi 10 ngaøn con. Nhöõng nôi trong thaân theå maø loaïi aáu truøng naøy soáng, keå theo thöù töï laø moâ döôùi da, baép thòt, naõo, tim, gan, phoåi vaø buïng. Khi chuùng soáng döôùi da vaø trong thòt, nhöõng cuïc böùu nhoû hình thaønh, nhieàu khi gaàn nhau thaønh chuøm, ña soá ôû trong ñaàu vaø thaân mình, raát ít khi coù ôû töù chi. Thöôøng thöôøng khoâng thaáy trieäu chöùng roõ raøng, chæ moät vaøi ñau nhöùc trong baép thòt. Neáu aáu truøng cuûa saùn xô mít soáng trong naõo boä, chuùng seõ eùp beân trong ñaàu laøm bònh nhöùc ñaàu, noân möûa, baát tænh, môø thò giaùc vaø kinh phong. Traàm troïng hôn nöõa laø chuùng coù theå gaây lieät moät beân ngöôøi, lieät nöûa thaân döôùi, khoâng noùi ñöôïc vaø chöùng thaàn kinh. Neáu chuùng soáng trong maét, thò giaùc seõ bò aûnh höôûng, nhieàu khi nhöõng cöû ñoäng cuûa saùn coù theå troâng thaáy ñöôïc, vaø neáu naëng hôn nöõa, muø maét coù theå xaûy ra.

         Saùn Entamoeb histolytica cuõng goïi laø Amoeba dysenteriae, phaàn nhieàu soáng trong ruoät cuûa ngöôøi. Döôùi nhöõng ñieàu kieän naøo ñoù, noù coù theå laøm thuûng ruoät ñi vaøo maùu, gaây chöùng kieát lî vaø nhöõng chöùng khaùc.

         Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, tröôùc söï lo sôï cuûa beänh "boø ñieân", beänh dòch gaø taïi Hoàng Koâng, vaø nhöõng tröôøng hôïp heo, gaø bò nhieãm khaùc, ngöôøi ta baét ñaàu thaän troïng hôn, ñeå yù tôùi nhöõng vaán ñeà nguy haïi gaây ra bôûi kyù sinh truøng, vi truøng, vaø vi khuaån. Do ñoù, vì söùc khoûe vaø söï an toaøn, nhieàu ngöôøi baét ñaàu duøng ñoà chay boå döôõng thay vaøo ñoà thòt. Vieäc aên chay nhôø vaäy khoâng nhöõng trôû neân moät xu höôùng cuûa thôøi nay maø coøn laø moät söï tænh thöùc cuûa con ngöôøi.